در نوشته قبلی ( مطلب ۳۵۹ -ریشه واژه زاگرس چیست؟) به مدد نوشته های استاد حمید ایزدپناه و دایره المعارف ویکی پدیا تا حدودی مشخص شد که واژه زاگرس ابتدا از ریشه کلمه اوستایی زاگر(ZAGR) به معنی کوه بلند و یا ازنام قوم و قبیله زاگاراتی ماد وارد ایران باستان شده و سپس با تحولات مربوط به منطقه پهله مبدل به پهله (پهلی و پهلو) و در زبان نویسندگان عرب به فهله (فیلی و فهلو)و بعدها جبل و جبال(کهستان و کوهستان) و بالاخره توسط هرودت یونانی و دیگر نویسندگان اروپایی تبدیل به زاگرس و مجددا وارد ایران شده است.
درهمان نوشته همچنین اشاره ای گذرا به این موضوع شد که لرستان و خرم آباد کنونی را زمانی با کلمه توصیفی « فیلی» همراه می نمودند. در این نوشته با مدد از همان منابع بالا باضافه متون انگلیسی موجود در اینترنت بدنبال دلیل همین واژه فیل و فیلی لرستان گشتم تا بلکه رد پایی از چگونگی هواکردن فیلیان لرستان و اثر بقایای آنان در منطقه بیابم. با هم نگاهی به ماحصل این جستجوی اینترنتی می کنیم.
ماجرای فیل و فیلی های زاگرس (1)
چرا فیل و فیلی؟
یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان خود ضمن اشاره به اینکه فیلی ها در قرن 13 در رشته کوههایی که ایران را از عراق جدا نموده زندگی می کنند می افزاید : «خیل عظیم تعداد آنها در این منطقه سبب شد تا بدلیل کثرت و بزرگی آنان را به فیل تشبیه نموده و در مورد آنها واژه «فیل » را بکار برند.» آقای م .ر.ایزدی در نوشته خود (The Kurds: A Concise Handbook, London, 1992 ) واژه فیلی را برگرفته از پهله و پهله را از امپراتوری پارت و اشکانی (نام سرزمین پارت در کتیبه‌های داریوش پَرثَوَه آمده است که به زبان پارتیپهلوی می‌شود. چون پارتیان از اهل ایالت پَهلَه بودند، از این جهت در نسبت به آن سرزمین ایشان را پهلوی نیز می‌توان خواند) دانسته و بدرستی استدلال نموده اند که چون حرف « پ » در زبان عربی وجود ندارد لذا عربها این حرف را مانند بسیاری دیگر از کلمات به «ف » ( همچون کلمات Palestine را به فلسطين و Persian را به فارسی) تبدیل کرده اند.لذا پهله مبدل به فهله و سپس « فیلا» و بالاخره شکل صفتی کلمه آن « فیلی» متداول و رواج شده است .در بخش فارسی ویکیپدیا در توضیح واژه فیلی آمده است که: « فِیلی گروهی از ایل‌های لر هستند که بیشتر در ایلام و لرستان زندگی می‌کنند.در زمان دویست سال حکومت والی‌های لرستان بویژه حسین‌خان سولویزی (که در 1006/1597-98 از سوی شاه عباس یکم منصوب شد) تمامی ایل‌های منطقه به نام فیلی معروف بودند ولی پس از اینکه ناحیه پیشکوه به دست محمدعلی میرزا (حاکم کرمانشاه و پسر بزرگ فتح‌علی‌شاه قاجار) افتاد، تنها منطقه پشتکوه در دست والی محلی ماند و از آنجا که نام فیلی با نام خاندان سولویزی(سلاحورزی) گره خورده بود نام فیلی پس از آن تنها به ناحیه پشتکوه اطلاق شد. دو طایفه مهم فیلی عبارت‌اند از کرد و ماهاکی.گروهی از فیلی‌ها در زمان کریم‌خان زند او را تا فارس همراهی کردند و در همانجا ساکن شدند. لرستان فیلی به دو قسمت لرستان پیشکوه شامل استان لرستان فعلی و بخشهایی از استانهای همدان و کرمانشاه و لرستان پشتکوه شامل استان ایلام فعلی و بخشی از استانهای کرمانشاه و خوزستان تقسیم میشده‌است این بخش از کشور ایران مسکن قوم لر کوچک بوده‌است لر بزرک نیز در لرستان بختیاری و لرستان جنوبی (کهگیلویه)ساکن است.»اما در بخش انگلیسی ویکیپدیا در زیر واژه فیلی آورده اند که:« کردهای فیلی (Feyli) یا Feylî, Faili یا Pahlî یا الفیلیه (به عربی ) به گروهی از کردهای جنوب عراق گقته می شود که در مناطق بغداد ؛ استان دیالمه ؛ خانقین و مندلی (ماند علی) زندگی می کنند . زبان این کردها فیلی و جزیی از لهجه های جنوبی زبان کردی می باشد . ریشه کردهای فیلی به مهاجران و کوچ نشینان ایرانی در هزاره اول قبل از میلاد باز می گردد. کردهای فیلی در اولین مراحل شکل گیری امپراطوری اسلامی در بین النهرین و ایران ؛ دین اسلام را با آغوش باز پذیرفتند ، اگر چه کاوش های باستانشناسی استان ایلام نشان داده که بخش قابل توجه ای از کردهای فیلی تا قرن 18 مسیحی نسطوری بوده اند. با حاکمیت سلسله صفویه بر ایران(1507-1721) کردهای فیلی مذهب خود را به شیعه جعفری تغییر دادند. از گذشته های دور فیلی ها در دوسوی مناطق مرزی بین ایران و عراق در رشته کوههای زاگرس بویژه دو طرف کبیرکوه (کور) ساکن بوده اند. کردهای فیلی در عراق اکنون در مناطق خانقین ؛شهربان (مقدادیه فعلی)؛مندلی (ماندعلی) ؛ بدره ؛ زربطیه ؛ جاسن ؛ کوت ، عزیزیه ، زهایرات ، بعقوبه و هم چنین شهرهای شیخ سعد ؛ علی شرقی ؛ علی غربی و کوفه در منطقه ای بوسعت 170 کیلومتر در جنوب بغداد ساکن و زندگی می کنند. از اوایل دهه قرن بیستم بسیاری از فیلی ها به بغداد مهاجرت و در مرکز این منطقه ساکن شدند و بدنبال آن نام بسیاری از محله ها ؛ کوچه ها و خیابان ها بنام آنها نامگذاری و تغییر یافت. در ایران کردهای فیلی ساکن شهرهای قصرشیرین ؛ کرمانشاهان؛ کرند ؛ اسلام آباد غرب ؛ سرپل ذهاب ، گیلان ؛ ایلام ؛ صالح آباد، موسیان، بدره ؛ دهلران و اندیمشک می باشند .کردهای فیلی عراق دو و نیم و ایران سه میلیون نفر تخمین زده می شوند. گروه بین المللی حقوق اقلیت های عراق تعداد فیلی های عراق را تا قبل از جنگ این کشور 1 میلیون نفر ذکر کرده اند. برخی از طوایف و تیره های کردهای فیلی عبارتند از : طایفه علی شروان و پسرانش ( چراغ وندی ، سفروندی، هِروندی، داراوندی) ، طایفه ملکشاهی ، طایفه جمال وندی ، طایفه جابری، طایفه انصاری، طایفه لکی ، طایفه کلهر، تیره زوری یا ژوهاری، تیره قیتولی ، تیره خزعل یا خزاعل ، تیره شووان و تیره موسی.»
حکایت پیشکوه و پشتکوه و والیان فیلی لرستان
ماجرای فیل و فیلی های زاگرس (2)
ماجرای فیل و فیلی های زاگرس (2)عراق
لرها (يا كردهاي) فيلي عراقي زاگرس بدليل ريشه و اصالت ايراني بودنشان در عراق غالبا بعنوان شهروندان درجه چندم مطرح و در طول تاريخ اين كشور نسبت به بقيه همواره با دو مشخصه ؛ « مذهب شيعي» و به تبع آن « آوارگي ، شكنجه ؛ قتل و ظلم و آزار و اذيت از سوي حاكمان عراق» متمايز بوده و شناخته شده و مي شوند. سايت «مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلام» بهمن ماه سال گذشته در تفسير جنايات صدام عليه كردهاي فيلي عراق در مقاله اي با عنوان « پرونده سركوب هاى ديكتاتور بغداد در مناطق غيرشيعى » گزارش نمود كه : « ....جنايات صدام عليه كردهاى اهل سنت به سال ۱۹۸۰ باز مى گردد كه كشتار و تبعيد كردهاى فيلى (Feyli) نقطه شروع آن است. فيلى‌ها طايفه اى از كردهاى شيعه هستند كه در آن سال‌ها مورد آزار و اذيت ديكتاتور عراق قرار گرفتند. صدام آنان را ايرانى و دشمن خود مى دانست، بنابراين فيلى‌ها را به ايران تبعيد كرد و بسيارى ديگر را به قتل رساند. زنان و كودكان اين تيره كرد از شكنجه صدام در امان نبودند. آنان اغلب زندانى مى شدند و يا به كمپ‌ها تبعيد مى شدند. در واقع، هنگامى كه صدام به قدرت رسيد تمركز وى بر پاكسازى نژادى كردها از فيلى‌ها آغاز شد. فيلى‌ها در دامنه‌هاى جنوبى رشته كوه‌هاى زاگرس و در نزديكى مرز ايران زندگى مى كنند. در سال ۱۹۸۰ نيروهاى امنيتى رژيم بعث با هجوم به روستاهاى فيلى مردمان آنجا را از خانه‌هايشان بيرون رانده و اموالشان را غارت كردند. بعثى‌ها پسران و مردان فيلى را از زنان و دختران جدا كرده و به جايى راندند كه هرگز خبرى از آنان به دست نيامد. يك زن فيلى در توصيف شكنجه‌هاى بعثى‌ها مى گويد وى را براى بازجويى به اتاقى فلزى بردند كه كف آن آغشته به خون بود. در اين اتاق زنان و كودكانى وجود داشتند كه جسم شان كبود و خونى شده بود. سپس وى را به زندانى مى برند كه صدها نفر در آنجا بودند، كسانى كه براثر جراحات جان مى دادند، چندين روز اجسادشان در همانجا رها مى شد. اين شاهد مى افزايد: پس از آن او را به همراه تعدادى زن و دختر و كودك به سمت مرز ايران مى برند كه در اين اثنا تعداد زيادى از همين افراد به دليل گرسنگى و تشنگى و انفجار مين كشته مى شوند...». فيلي هاي شيعه عراق بمنظور تحقق خواسته ها و دفاع از حقوق اقليت دو و نيم ميليون فيلي حاضر عراق ؛ فعاليت هاي سياسي خود را عمدتا در قالب دو حزب بنام هاي « گروه فيلي هاي اسلامي عراق » ( The Islamic Fayli Grouping in Iraq يا IraqiFaili Islamic Gathering) و همچنين « اتحاد اسلامي كردهاي فيلي » (Fayli Kurd Islamic Union به رهبري مقداد بغدادي ) دنبال نمودند . هر دو حزب در انتخابات مجلس عراق در ائتلاف با گروههاي سياسي ديگر با عنوان « اتحاديه عراق متحد » (United Iraqi Alliance) و همچنين « ائتلاف اسلامي » (Islamic Coalition ) شركت اما موفق به اخذ كرسي در مجلس نشدند . فيلي هاي عراق در حال حاضر فعالانه با ايجاد وب سايت در اينترنت ضمن معرفي مصور(فيلم و عكس) تاريخچه ظلم و ستم بعثيون و صدام عليه طايفه فيلي ها به تلاش شان جهت حضور پررنگتر در عرصه سياسي عراق جديد از يك سو و دفاع از حقوق سياسي اجتماعي فيلي هاي عراق اقدام نمودند . جهت آگاهي و آشنايي بيشتر با فيلي هاي عراق مي توانيد روي لينك عناوين منابع زير كليك نماييد: 1- وب سايت شورای عمومی کردهای فیلیبا عنوان (المجلس العام للکرد الفیلیین) 2- وب سايت « اتحاد دموکراتیک کردهای فیلی» حاوي فيلم جنايات صدام عليه كردهاي فيلي و اسناد و تصاوير آوارگي آنها در مرز با ايران. بنا به نوشته این وبسایت عبدالواحد فیلی دبیر کل این حزب اخیرا موفق به برگزاری همآیشی از ۱۴ سازمان مختلف کردهای فیلی عراق در داخل و خارج شده است . نام برخی از سازمانهای فیلی مذکور عبارتند از : سازمان نوروز زنان فیلی ، سازمان جوانان کرد فیلی،خانه کردهای فیلی سوئد ِ جمعیت زنان کرد فیلی بریتانیا،جمعیت تاجران کرد فیلی ، سازمان حمایت از حقوق زنان و کودکان فیلی ، مجلس بزرگان و عشایر کرد فیلی ، جمعیت هواداران کندی و کردان فیلی،جمعیت زنان فیلی سوئد، مرکز جوانان کرد فیلی، جمعیت کردهای فیلی انگلستان و سازمان فرهنگی کودکان فیلی. 3 - مقاله « الكـورد الفيليـة في العـــراق» از مركز تحقيقات و مطالعات كردي در مورد كردهاي فيلي عراق.http://www.youtube.com/watch?v=hgpecznPHmY&eurl=http://loresoon.blogfa.com/
