در ستایش قلمهای بیسپر
- توضیحات
- اتابک لرستانی
- مقالات
- بازدید: 37
روایتی از روشنفکران سکولار مصر و ایران؛ میان نبوغ، جسارت و خون
در سرزمینی که رود نیل از دل تاریخ میگذرد و تمدنی چند هزار ساله در سینه دارد، روشنفکری راهی است میان آتش و آگاهی. مصر، خاستگاه طلوع خورشید معرفت در جهان عرب، شاهد ظهور چهرههایی بود که نه با شمشیر، که با کلمه جنگیدند؛ با جهل، استبداد، و دین آلوده به حکومت. در این کارزار نابرابر، دو نام چون فانوسهایی در تاریکی میدرخشند: نجیب محفوظ و فرج فوده.
نجیب محفوظ؛ از کوچههای قاهره تا تالار نوبل
نجیب محفوظ، نویسندهای با ذهنی چون رودخانه نیل، جاری و عمیق، از نخستین نویسندگان عرب بود که رمان را به ابزاری برای اندیشیدن تبدیل کرد. او با شاهکارهایی چون سهگانه قاهره (بینالقصرین، قصر الشوق، السکریه)، تحول جامعه مصر را از سنت به مدرنیته، از ایمان بیپرسش به عقل انتقادی، و از حکومت قاهره تا انسان قهرمان ترسیم کرد.
در رمان جنجالیاش، فرزندان محله ما، با بهرهگیری از تمثیلهایی ظریف، تاریخ پیامبران و سرنوشت ادیان را در قالب یک داستان فلسفی بازتاب داد. همین اثر سبب شد که فتوای ارتداد علیهاش صادر شود. در سال ۱۳۷۳ خورشیدی (۱۹۹۴ میلادی)، مردی متعصب که حتی کتاب محفوظ را نخوانده بود، چاقویی بر گردن او فرود آورد. محفوظ زنده ماند، اما دستانش دیگر آن گونه که باید، ننوشتند.
فرج فوده؛ صدای عریان عقلانیت
اما اگر محفوظ با استعاره مینوشت، فرج فوده با صراحت حرف میزد؛ بیپروا، بیملاحظه، و عمیقاً وفادار به حقیقت. فرج فوده، روشنفکر، نویسنده، استاد دانشگاه و مدافع تمامقد سکولاریسم، در سال ۱۳۲۴ خورشیدی (۱۹۴۵ میلادی) در استان دقهلیه مصر متولد شد. تحصیلات عالیاش در رشته کشاورزی بود، اما دغدغهاش زمین نبود، ذهن انسان بود.
او در کتابها و مقالات خود – از جمله در آثار مهمی مانند «الحقیقه الغائبة» (حقیقت غایب)، «نحو دولة مدنية» (به سوی دولت مدنی) و «النذیر» – بنیادگرایی دینی را به نقدی جدی کشید. او نشان داد که تاریخ خلافت اسلامی، آنگونه که اسلامگرایان میگویند، سرشار از عدالت و نور نبوده، بلکه پر از جنگ قدرت، استبداد، سرکوب و ترور بوده است. فوده، سکولاریسم را نه بهعنوان دشمن دین، بلکه بهمثابه نجاتدهندهی دین از آلودگی به حکومت میدانست. شعار او این بود:
«الدین لله والوطن للجمیع» – دین برای خدا و میهن برای همه.
در ۱۸ خرداد ۱۳۷۱ (۸ ژوئن ۱۹۹۲)، فرج فوده در برابر دفترش در قاهره ترور شد. قاتلان عضو گروه جهاد اسلامی بودند؛ در دادگاه گفتند که کتابهای فوده را نخواندهاند، اما چون "علما گفتهاند او کافر است"، کشتنش واجب بود. فوده، قربانی فتوایی شد که نه از عقل آمده بود و نه از عدالت، بلکه از عمق تاریکیای که فهم اندک و اعتقاد مطلق در آن حکم میراند.
اعتقاد کور، دانایی گمشده
آنچه میان فرج فوده و قاتلش قرار داشت، فقط یک گلوله نبود، بلکه مرزی بود میان دانایی و تعصب، میان تفکر و تقلید. جملهای که شاید بهتر از هر چیزی ماجرا را خلاصه کند، این است:
«خطرناکترین انسانها آنهایی هستند که فهم کم و اعتقاد بسیار زیاد دارند»
فوده و محفوظ هر دو از مظاهر ایمان به عقل بودند؛ اما دشمنانشان نه با نقد، که با تفنگ و چاقو پاسخ دادند.
ایران؛ آینهای دیگر
داستان فرج فوده، در آینه ایران امروز، تکراری تلخ اما آشناست. روشنفکرانی چون احمد کسروی، علی دشتی، شجاعالدین شفا، عبدالحسین زرینکوب، و روشنفکران عملگرایی چون محمد حنیفنژاد ، سعید محسن و علیاصغر بدیعزادگان – هر یک به نوعی خواستار بازنگری در نسبت دین و دولت بودهاند.زیرا آنان نیز همان حرف فرج فوده را با واژگانی متفاوت گفته بودند:
دین، باید از سلطه حکومت آزاد باشد، تا ایمان نیز آزاد بماند. جمله معروف محمد حنیف نژاد « که مرزبندی را نه میان باخدا و بی خدا ،بلکه میان ظالم و مظلوم ترسیم می کند.» مؤید همین حقیقت است.
نتیجهگیری: سکولاریسم، نه کفر؛ بلکه عدالت
سکولاریسم، نه جنگ با خداست، نه انکار معنویت. آنگونه که فوده و محفوظ و بسیاری دیگر گفتهاند، سکولاریسم یعنی پایان یافتن سلطه دینفروشان بر حکومت، و آغاز عصر عقل و گفتوگو.
سکولاریسم یعنی حق فرج فوده برای زندگی، حق محفوظ برای نوشتن، و حق جامعه برای اندیشیدن.
سکولاریسم یعنی ساختن دنیایی که در آن، پرسیدن گناه نیست، و نقد کردن مرگبار نیست.
پایان سخن
در روزگاری که حقیقت با گلوله پاسخ میگیرد، هنوز صداهایی هستند که نجیب محفوظوار مینویسند، و فرج فودهوار میمیرند.
بگذار آنان را بکشند، اما اندیشهشان را نمیتوان دفن کرد.
روشنفکری اگر خطا باشد، خطایی است از جنس نور و مفتخریم که در زمره این خطاکاران قرار بگیریم.
نگارنده: دکتر مسعود کاشفی
تاریخ: جمعه، ۲۲ تیر ۱۴۰۳ خورشیدی
(۱۲ ژوئیه ۲۰۲۵ میلادی)
نقش نقد سازنده در پیشگیری از انحراف جنبشهای دموکراتیکِ عدالت محور
- توضیحات
- اتابک لرستانی
- مقالات
- بازدید: 133
در مسیر پرمخاطرهی انقلابها و جنبشهای دموکراتیکِ عدالتمحور، آنچه ضامن ماندگاری آرمانها و استمرار پیوند ملت و رهبران این جنبش ها است، نه تمجیدهای فریبنده و بتسازی ، بلکه نقد آگاهانه و بازبینی بیمحابا و صادقانه عملکردِ آنهاست. آفت سالوس و چاپلوسی، همچون موریانهای در جان رهبری میافتد، آن را از حقیقت تهی کرده و پیوند آن با مردم را میگسلد .این حقیقت تلخ، در آیینهی ادبیات سیاسی نیز بازتاب یافته است؛ بهویژه در رمان تمثیلی و جاودان « مزرعه حیوانات » نوشتهی جرج اورول، که با زبانی ساده، اما تیز و پرمعنا، به سقوط آرمانهای انقلابی در دام استبداد نوظهور میپردازد.
مزرعهای که آزادی را قربانی قدرت کرد
ادامه مطلب: نقش نقد سازنده در پیشگیری از انحراف جنبشهای دموکراتیکِ عدالت محور
پیشنهادات اصولی در مقابل رژیم دیکتاتوری از نوع ایران،توسط یک فعال سیاسی سوری
- توضیحات
- اتابک لرستانی
- مقالات
- بازدید: 153
توصیههای مهم یک انقلابی سوری برای معترضان و انقلابیون ایرانی این ترجمهی متنی است که ابراهیم الأصیل، از فعالان مدنی سوریه که در آمریکا روابط سیاسی خوانده، دیروز در قالب رشتهتوئیت منتشر کرد: ۱) در زندگی قبلی یک فعال جامعهی مدنی بودم. مدت زیادی ادبیات جنبشهای اعتراضی را مطالعه کردم. نظراتی دارم که با دوستان ایرانی در میان میگذارم. سوریها نمیتوانند به شما بگویند چگونه پیروز شوید، اما ما میتوانیم درسهایی را که بهسختی آموختهایم، به اشتراک بگذاریم. ۲) به خاطر داشته باشید که شما در یک ماراتن هستید، نه دوِ سرعت. این یعنی: الف)
ادامه مطلب: پیشنهادات اصولی در مقابل رژیم دیکتاتوری از نوع ایران،توسط یک فعال سیاسی سوری
ایست بازرسیها«جبران شکست درجنگ12رزوه» با هدف ایجاد وحشت در میان مردم
- توضیحات
- اتابک لرستانی
- اخبار
- بازدید: 181
کشته شدن دو جوان در همدان با شلیک نیروهای جمهوری اسلامی، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده است.
ایجاد پایگاههای ایست بازرسی در جادهها در پی جنگ ۱۲ روزه را «حرکتی نمایشی» با هدف «ایجاد وحشت» در شهروندان ایران بعنوان گروگانهایی در دستان خون آلود حاکمان چمهوری اسلامی هستند.
نیروهای ایست بازرسی بسیج، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سراسر ایران که با مردم ستمدیده با هزاران مشکل و ناهنجاری دست و پنجه نرم میکنند و بالاخص یک مورد مشخص، نیمهشب سهشنبه دهم تیر در همدان به سوی سه جوان طبیعتگرد شلیک کردند که بر اثر آن دو تن کشته و یک تن زخمی شد.
ادامه مطلب: ایست بازرسیها«جبران شکست درجنگ12رزوه» با هدف ایجاد وحشت در میان مردم
وحدت و سازماندهی؛ تنها کلید عبور از رژیم جمهوری اسلامی
- توضیحات
- اتابک لرستانی
- مقالات
- بازدید: 129
ادامه مطلب: وحدت و سازماندهی؛ تنها کلید عبور از رژیم جمهوری اسلامی