مریم پارسا / کردپرس

یکی از جلوه­ های اشتراکات فرهنگی کرد و لر آواز و موسیقی حزن انگیز و مراسم سوگواری نزدیک به هم است. شعر و موسیقی آن چنان با زندگی لرها و کردها تنیده شده­ است که این دو قوم حتی برای مراسم سوگواری نیز موسیقی و آواز ویژه­ ای دارند.

مریم پارسا / سرویس فرهنگی کردپرس :  شاید به طور دقیق نتوان برای اولین سروده­ های حزن­ انگیز کردها و لرها تاریخی را تعیین کرد اما آنچه که غیر قابل انکار است این است که سروده­ ها و آوازها به دور از تکلف و در کمال سادگی سروده شده­ اند و مضامین بکر و دلنشین آوازها نشان­گر این است که همه­ ی این سروده­ ها برآمده از عمق جان سراینده گان آنهاست. نوع موسیقی و آوازهایی هم که هر دو قوم در هنگام اندوه، دلتنگی، تنهایی و سوگواری به کار می­ برند بسیار شبیه به هم است. برای نشان دادن اشتراکات موسیقی و آواز حزن­ انگیز و سوگواری  کردی و لری ابتدا به طور اجمالی به انواع موسیقی، آواز و سازهای اصیل میان هر دو قوم پرداخته شد ه­است. 

شایان ذکر است در این مقاله تأکید بر تبیین ساز و آوازهای حزن­ انگیز است به رقص، موسیقی و آوازهای شاد در مقالات آتی پرداخته خواهد شد.

اشتراکات موسیقایی و آواز کردی و لری

موسیقی و آواز کردها و لرها بسیار به هم شبیه است؛ نوع سازها، آوازها و حتی اوزان موسیقی میان هر دو قوم بسیار به هم نزدیک است. بیشتر ترانه­ های لری در میزان­های موسوم به 4/2، 8/6، 8/7 اجرا می­شوند. که این وزن­ها در موسیقی کردی نیز وجود دارد. در بسیاری از ترانه­ ها در هر دو قوم شروع ملودی با سکوت همراه است و بیشتر ترانه­ها از دو جمله (فراز و فرود) و گاه از یک جمله تشکیل یافته­ اند. و معمولاً بیت واحدی از کلام در هر ترانه وجود دارد که تکرار می­ شود عموماً ترانه­ ها با انتخاب کلمه یا مصرعی که تکرار می­شود نامگذاری می­شوند. در ترانه­ ها و آوازهای هر دو قوم کرد و لر از کلمات و نام­آ وا­هایی همچون اَمان آمان، ئازیزم یا عزیزم، اَرِی، خُوا، هه­ی، وِی و ... استفاده می­شود و معمولاً در پایان هر ترانه نوازندگان قطعه­ ای ضربی با ریتم 4/2 می­ نوازند. البته در ترانه­ های لری بیت­ های تکراری و اساساً تکرار نسبت به ترانه­ های کردی کمتر است. بیشتر موسیقی­ های لری در دستگاه ماهور اجرا می­شود اما نغمه­ های بختیاری بیشتر در دستگاه شور است. بیشتر آوازهای کردی نیز در دستگاه شور اجرا می­ شوند. در موسیقی لکی اجرا در دستگاه شور و ماهور تقریباّ به یک میزان رایج است اما نکته جالب توجه این است که اگرچه موسیقی لرستان بیشتر در دستگاه ماهور است اما شباهت موسیقی لری و لکی به کردی بسیار بیشتر از موسیقی بختیاری به کردی است. متن ترانه­ های فولکلور کردی و لری نیز بیشتر برگرفته از افسانه­ ها، حکایت­ه ا و داستان­ های رایج میان دو قوم است. و در این ترانه­ ها بیشترین بسامد موضوعی با موضوعات حماسی و عاشقانه است. توصیف طبیعت نیز در ترانه­ ها و آوازهای  میان هر دو قوم جایگاه ویژه ­ای دارد. خصوصاً شرایط زیست محیطی تقریباً یکسان لرستان و کردستان (قرار گرفتن هر دو استان در منطقه­ ی کوهستانی و اطلاق زاگرس نشینان به آنان)، شاعران و سرایندگان این ترانه­ ها و آوازها را به توصیفات بسیار زیبا از طبیعت برانگیخته­ است.

انواع موسیقی و آوازهای کردی و لری

آنچه در انواع موسیقی و آواز کردی و لری گفته می­شود تنها برای برجسته کردن و معرفی بهتر این ترانه­ ها و موسیقی­ هاست چراکه موسیقی، رقص، ترانه و آواز درمیان هر دو قوم به ابعاد بسیار وسیع­تری تقسیم می­شود که مرزبندی دقیقی را نمی­توان برای آن تعیین کرد.

انواع موسیقی کردی:

گورانی: بزرگترین نغمه­ های کردی را در خود دارد و کهن­ ترین بخش ادبیات موسیقی کردی را شامل می­شود و در زبان عامه به تمام شیوه­ ها و آوازهای موسیقی کردی گورانی گفته می­شود.

بیت:  بیشتر جنبه­ ی مذهبی و حماسی دارد. نام دیگر آن "بالوره" است. این آواز بیشتر در مهاباد و منطقه مکریان[1] اجرا می­شود. در بیت گاهی نیز سرودهایی سوزناک موسوم به "سوز و مقام" سروده می­شود که بیت با این مضامین تقریباً در بیشتر مناطق کردستان رایج است بالوره گویان، ساده، بدون تکلف و بی پرده آوازشان را از هر قسم که باشد سر می‌دهند.

سیاه­ چمانه: (به معنی چشمان سیاه یا سیاه چشمان) این آواز به شکل ده هجایی و دو مصراعی به سبک سروده­ های قبل از اسلام که هجایی بوده­ اند (و نه عروضی) سروده می­شود. با توجه به ساختار اشعار که هجایی­ اند و دارای متنی ساده و به دور از تکلف­اند می­توان قدمت این سروده­ ها را به قبل از اسلام دانست. البته در این سروده­ ها بیشتر جنبه­ ی عرفانی و مذهبی (اخیرا متن­ های عاشقانه سوزناک) غلبه دارد این در حالی است که در اشعار هجایی قبل از اسلام بیشتر مضامین حماسی، تعلیمی، بزمی و عاشقانه غلبه دارد. به سیاه چمانه "صوفیانه یا شیخانه" نیز می­گویند. این آواز به شکل ده هجایی و دو مصراعی به سبک و سیاق ایرانیان کهن سروده می‌شود در مورد وجه تسمیه سیاه چمانه نظرهای گوناگونی وجود دارد. عده­ای معتقدند سیاه چمان به معنی سیاه جامه است یعنی کسی که هنگام خواندن این آواز جامه مشکی می­پوشیده است. این موسیقی بیشتر در مناطق اورامان، پاوه، نودشه، نوسود، مریوان و غرب سنندج استفاده می‌شود.

هوره:  هوره آوازی حزن انگیز  و زیباست که محتوای آن بیشتر سوگ، غربت، فقدان عزیزان، تنهایی و دلتنگی و هجرت است.

حیران: حیران را می­توان از زیر مجموعه­های بیت دانست چرا که اغلب شامل سروده­های عاشقانه و پرسوز و گداز با اظهار عجز و لابه و دعا به درگاه خدا و ائمه و پیامبران است.

لاووک: لاووک یا "لاوژه" نیز یکی از آوازهای سنتی کردی است که در میان کرمانج­های خراسان به "لووهی له لو شوان" شهرت دارد. این مقام مخصوص زنان است به حیران نیز بسیار شبیه است.

چمری: این آواز به معنی شیون و عزا و نهال قامت خم شده است. چمری خوانی همانند نوحه خوانی است و در سوگ عزیزان و در بزرگداشت درگذشتگان سروده می­شود.

موسیقی و رقص حماسی، چوپی، هه­ڵ په­ڕکێ: مراسم موسیقی و رقص هه­ڵ په­ڕکێ حاوی هفت ریتم اصلی است که به ترتیب با ساز و همراهی اجراکنندگان انجام می­شود؛ ریتم آن از کند و آرام و گریان شروع می­شود و به ریتم هیجانی (سێ جار یا کرژ) پایان می­یابد و در میان آن ریتم­های دیگری نیز اجرا می­شود.

مولودی خوانی: کردها این نوع شعر­ها را به همراه دف نوازی در میلاد پیامبر (ص) انجام می­دهند.

انواع موسیقی لری:

موسیقی و ترانه­ های غنایی و عاشقانه: شامل موسیقی و ترانه­ هایی در فراق، وصال و توصیف زیبایی­ ها و حالات عاشق و معشوق است. مانند بیت­ ها (البته بیت بیشتر در بین بختیاری­ها رایج است.) و ترانه­ های مشهوری چون "هی­لو، بینا بینا، کیودار، نغمه­ های شیرین و خسرو، ساری خوانی، میر بگی (میرونه) و ..."را در بر می گیرد. بخش دیگری از موسیقی و ترانه های عاشقانه حاوی موسیقی­ها و آوازهای شادی است که با رقص­های جمعی صورت می­گیرد.

موسیقی و ترانه­ های رزمی و حماسی: این آوازها بیشتر پیرامون موضوعاتی چون ارزش­های حماسی، دلاوری، شجاعت، وطن پرستی، رزم و... هستند.

موسیقی و ترانه­ های سوگواری و حزن انگیز: این موسیقی­ها بیشتر جنبه آیینی دارند و حاوی مضامینی چون سوگ، تنهایی، نکوهش بی­وفایی روزگار، اندوه و... هستند. از مقام­های بی­کلام این سبک موسیقی می­توان به "چمری"، "سحری" و "پاکتکی" اشاره کرد. و از مقام­های با کلام این سبک می­توان به  "هوره، مور، مووه، و مویه"، "رارا پیشکوه"، "رارا پشتکوه"، "رارا شیرازی" و "دنگ دال" (که بیشتر ویژه بختیاری­ هاست) اشاره کرد.

موسیقی و ترانه ­های فصول: از نمونه این ترانه­ ها برزه کوهی، ماله ژیری، کوچ بارو و... هستند.

موسیقی و ترانه­ های کار: این سبک موسیقی و آواز به منظور ایجاد روحیه شاد در تسریع و ترغیب زنان و مردان لر برای انجام کارها به صورت فردی و جمعی خوانده می­شوند. (در بین کردها نیز چنین سروده هایی وجود دارد.)

موسیقی و ترانه­های طنز (هزل) و هجو: این اشعار بیشتر به صورت سینه به سینه نقل شده­اند. در پاره­ای موارد خوانش آنها با اجرای حرکات نمایشی طنز­آمیز همراه است. (این اشعار در بین کردها هم به همین صورت وجود دارد.)

موسیقی و آوازهای مذهبی: این آوازها هم شامل ترانه­ ها و آوازهای لری و لکی بر اساس اعتقادات شیعه می­شوند و هم ترانه­ ها و آوازهایی صوفیانه لرها و لک­هایی (و حتی کردهایی) که معتقد به آیین یارسان هستند می­شوند. سرایش این آوازها با دف نوازی و سازهای ضربی بیشتر همراه است. و نیز چاوشی یا چواشی خوانی که در بازگشت زائری از سفر حج یا دیگر سفرهای مذهبی به هنگام استقبال از او خوانده می­شود.

سازهای موسیقی مشترک کردها و لرها

سازها و آلات موسیقی رایج میان کردها و لرها بسیار شبیه به هم هست و تفاوت تنها در چند نوع ساز است. سرنا[2]، کرنا[3]، دهل[4]، نی[5]، تنبک[6]، کمانچه[7]، دوزله[8]،  چنگ[9] و تنبور[10] مهم­ترین سازهای مشترک میان کردها و لرها ست. اما در میان کردها دف[11]، دایره، دیوان[12]، و شمشال[13] و باغلمه نیز استفاده می شود. که باغلمه و شمشال از سازهای مخصوص کردها محسوب می­شود اما شمشال شباهت بسیار زیادی به نی هفت بند بختیاری­ها دارد. در میان لرها نیز تال[14]، نی شیت[15]، نی هفت­بند[16] و ویولن[17] نیز استفاده می­شود که تال از سازهای ویژه لرها است. ویولن (البته نه به شکل کاملاً اروپایی آن)، نی شیت و نی هفت­بند نیز بیشتر در میان بختیاری­ها کاربرد دارد. شمشال کردی و نی شیت و نی هفت­بند بختیاری هر سه از سازهای اصیل چوپانی محسوب می­شوند. در میان لک­ها نیز ترکیبی از همه­ی این سازها رواج دارد. اما در میان کرمانج­ها علاوه بر این سازها قوشمه و دوتار (چگور) نیز استفاده می­شود البته قوشمه در واقع همان دوزله است. کاربرد دوتار نیز در میان کرمانج­ها بیشتر به دلیل آمیزش موسیقی کرمانج­ها با موسیقی شمال خراسان و ترکمن­هاست. البته این آمیزش و تأثیر پذیری از موسیقی دیگر مناطق در بین کردها و لرها نیز وجود دارد به طور نمونه گاه موسیقی منطقه مکریان به موسیقی ترکی به دلیل همجواری با ترک­های آذربایجان و ترکیه نزدیک می­شود و یا در بین عده­ای از بختیاری­ها نی حمونه (نی همبونه) نیز متأثر از موسیقی جنوب کشور استفاده می شود. می­توان گفت موسیقی و رقص منطقه هورامان و کردستان (مریوان، سقز و...) بکرترین و اصیل­ترین موسیقی و رقص کردی است.

ترانه­ ها و آوازهای حزن انگیز مشترک کردی و لری

بیت: بیت همانگونه که اشاره شد در بین کردها بیشتر با مضامین حماسی و مذهبی رواج دارد اما بیت در بین لرها و بختیاری­ها بیشتر عاشقانه همراه با سوز و گداز و اندوه است. داینی داینی، دِی بلال، شیرین شیرین و... از ابیات مشهور بختیاری­ اند. البته گاهی بیت را در مضامین دیگری چون مضامین مذهبی و تعلیمی نیز به کار می­برند خصوصاً در لرستان مثلاً به هنگام بازگشت زائری از سفر حج و یا دیگر اماکن مذهبی در کنار خواندن آوازهایی موسوم به چواشی یا چاوشی بیت نیز خوانده می­شود. لرها به سرایندگان بیت­ها "بیت بند" می­گویند بیت بیشتر در میان بختیاری­ها رایج است. بیت در بین لرها بیشتر سینه به سینه نقل شده است و تعداد ابیات مکتوب باز مانده چندان زیاد نیست. این در حالی است که حدود 200 داستان ملی، مذهبی، حماسی و عاشقانه از بیت ­خوانی در بین کردها وجود دارد که علاوه بر صورت شفاهی صورت مکتوب بسیاری از آن­ها همچنان باقی است.

هوره: هوره، مور، مویه، یا مووه نیز یکی دیگر از آوازهای حزن­ انگیز مشترک کردها، لرها و لک­هاست. عده­ا ی قدمت هوره ­سرایی را به قبل از اسلام و مقارن با عصر زرتشت می­ دانند؛ در مناطق لک­ نشین هوره را "کلیمه" و "مور" نیز می ­نامند که بیشتر تک­بیت می ­باشد. کلیمه به معنای کلام است. هوره­ ها اشعاری حزن انگیزاند که ساختاری ساده دارند و به هنگام سرایش خوانندگان آن­ها را با سوز و گدازی از عمق جان و خروج صدا از ته گلو می­خ وانند. بسیاری از کردها، لرها و لک­ها به هنگام هوره ­سرایی اصولاً یک دستشان را برای ایجاد تمرکز و خوانش زیباتر کنار گوش خود قرار می­دهند. البته این کار را بسیاری از چوپانان بختیاری نیز به هنگام آوازخواندن انجام می­دهند. تعداد نت­ها در هوره بسیار کم و محدود است و این خود نشان دیگری از اصالت هوره­ هاست. به هوره­ خوانان "هوره­ چر" نیز می­گویند. از مقام­ های مشهور هوره می­توان به علی­نظر چر، ایلامی چر، دلفونی چر (طرهونی چر)، الشتری چر، قاچاقی چر، بنیره چر، پاوه موری، سیاچمانه، ساروخونی، مور، ژن چر، سوار چر، دودنگی، کوه چر و... اشاره کرد. توصیف عناصر بومی و طبیعی و توصفات بکر دیگری همچون حالات عاشق، کوچ ایل و تحمل جای خالی و فراق معشوق، سوگ عزیزان، سیاه چادر و... در هوره­ ها جلوه ­ای ویژه دارد.

چمری: چمری درهر دو قوم کرد و لر از موسیقی­ های ویژه سوگواری است. چمری آوازی است که  به پاس تجلیل از وجود با ارزش از دست رفته‌ای اجرا می‌شود. چمری در بسیاری از مناطق مختلف ایلام، لرستان و کرمانشاه اجرا می شود. در بسیاری از مناطق کردستان نیز زنان به هنگام فوت عزیزان آنرا می ­خوانند. اگر چمری خوانده شود، کردها در رقص خود جهت را تغییر می دهند و آرام آرام به عقب می روند.

اشتراکات مراسم سوگواری و موسیقی سوگ کردی و لری

در میان همه­ ی کردها و لرها اگر پیش از فوت کسی بدانند که در حال احتضار است همه نزدیکان و عزیزان و بزرگان خانواده دور فرد در حال احتضار جمع می­شوند و با خواندن قرآن و دعا برای فرد محتضر مرگی آسان و بخشش گناهانش را از خدای متعال طلب می­کنند.

آیین سوگواری در بین کردها، لرها لک­ها، کرمانج­ها و بختیاری­ها اگر چه در بسیاری از رسومات یکسان است اما برخی رسم­ها امروزه در میان بسیاری از طایفه­ ها و مناطق شهری کنار گذاشته شده و یا بسیار کم رنگ شده است مثلاً امروزه در اکثر مناطق لرستان روی خراشیدن، گیس بریدن، کتل بندی و پرسانه دیگر اجرا نمی­ شود. البته رسم پرسانه در بین کردهای کردستان و مکریان تقریباً به قوت خود باقی است. در این مقاله برای آشنایی مخاطبان همه­ ی رسومات ذکر می­شود. در لرستان هنگامی که کسی فوت می­شود همه لباس مشکی به تن می­کنند و اگر فوت شده جوان باشد و یا بزرگ فامیل باشد چند تن از زنان خویشاوند نزدیک بالای سر جسد متوفی جمع می­شوند شلاله­ای (دسته­ای) از گیس خود را می­ برند و بر روی جسد می ­اندازند. سپس به زاری و شیون می ­پردازند و آوازهای ویژه سوگ را به لری و لکی می­ خوانند. در این هنگام یکی از اقوام مقداری خاک رس می­ آورد و با گلاب گِلی درست می­کند که به خَرّه معروف است و همگان از این گل بر روی سر و شانه­ های خود به نشانه سوگواری و عزا می­ مالند[18]. اگر متوفی اسب داشته باشد اسب او را می ­آورند لباس­ها و تفنگ متوفی را بر روی اسبش می­گزارند و کلاه را بالای همه­ ی لباس­ها قرار می­ دهند و بعد چند روسری و پارچه­ زنانه بر روی اسب می ­اندازند به این عمل کتل بندی می­گویند. جنازه را پس از اجرای مناسک دینی و غسل دادن به سوی خانه می­آورند در مقابل جنازه گوسفندی را قربانی می­کنند سپس کتل یا کتل­ها را در جلو و جنازه را پشت سر کتل­ها به سوی گورستان می­ برند در این هنگام نوازندگان ساز عزا که در بین بختیاری­ه ا به "توشمال" و در بین لر­ها به "چپ چالان" و "ساز دهل کو" موسوم­ اند با سرنا و دهل شروع به نواختن "ساز چپی" موسیقی ویژه عزا "چمر" (لری)، "چمرانه،چمریونه"(کردی و لکی)، "دنگ دال، گاگریو، گرگریو، سرو و یا چمری، دندال، دمدال و..."(بختیاری) می­کنند. زنان روی می­خراشند و به زبان محلی خود می­خوانند و شیون می­کنند در این هنگام اصواتی چون وِی وِی، هَی رو هَی رو، ووی ووی و... را تکرار می­ کنند. این نوع شیون کردن و تکرار اصوات در بین زنان کرد نیز رایج است. اما پوشیدن لباس مشکی در عزا بیشتر در بین کردهای شیعه رایج است اهل تسنن رنگ خاصی برای سوگ نمی­ پوشند البته در منطقه مکریان عده­ ای از زنان خویشاوند نزدیک روسری سفید می­ پوشند اما این رسم نیز عمومیت چندانی ندارد. نوع خاص عزاداری زنان کرد و لر به عزاداری در ایران باستان شباهت دارد چرا که نمونه این نوع عزاداری در  مرگ اسفندیار، سیاوش و سهراب در شاهنامه ذکر شده است.

اسفندیار              ( «همه خسته روی و همه کنده موی       زبان شاه گوی و روان شاه جوی...

                          زنان از پشوتن در آویختند                 همه خون ز مژگان فرو ریختند...

                         از آن پس به سالی به هر برزنی           به ایران خروشی بد و شیونی...»

 سیاوش-            «همه بندگان موی کردند باز              فریگیس مشکین کمند دراز

                         برید و میان را به گیسو ببست            به فندق گل و ارغوان را بخست...»

 سهراب-              «بفرمود تا دیبه خسروان                کشیدند بر روی پور جوان

                         تهمتن پیاده همی رفت پیش            دریده همه جامه دل کرده ریش

                         مهان جهان جامه کردند چاک            به ابر اندر آمد سر گرد و خاک ...»)

(شاهنامه چاپ مسکو)

در تمام این اشعار به روی خراشیدن، شیون کردن، گیس بریدن، دیبا و پارچه­ های زیبا بر روی جسد کشیدن، خاک بر سر پاشیدن و یک سال به سوگ نشستن اشاره شده است.

  در بین لرها مردانی که از خویشان نزدیک­اند نیز هر چند لحظه یکبار باهم اصواتی چون بُوِی بُوِی، بو بو، بُوَاَ بُوَاَ و... را تکرار می­ کنند البته گاه نیز عباراتی چون اِی دای اِی بیدای (بختیاری) و یا روله روله را تکرار می­ کنند. البته هم در بین کردها و هم در بین لرها اصولاً مردان خود دار هستند و در جمع گریه نمی­ کنند. سپس مراسم سوگواری موسوم به "پُرس" به مدت 3 روز در خانه صاحب عزا بر پا می­شود و هر یک از میهمانان مبلغی پول را به عنوان "پرسانه" برای کمک به خانواده صاحب عزا در اجرای مراسمات می­دهد. پرداخت پرسانه در میان هر دو قوم کرد و لر انجام می­شود. موسیقی ویژه عزا یا همان «ساز چپی در بین سایر نغمه ­های موسیقی نواحی ایران به دلیل نواخت آن با منحصراً با دو ساز سرنا و دهل، ریتم و فواصل و گردش نغمه­ ها یک آهنگ ویژه و متفاوت است.»(سامانی،1382: 59-57) در لرستان و کردستان گورستان­ها بیشتر در دامنه کوه ها و یا در دشت­ها قرار دارند. در میان بختیاری­ها اگر متوفی فرد بزرگی باشد بر روی قبر او شیر سنگی موسوم به برد شیر قرار می­ دهند این شیر سنگی­ها نماد قدرت، پهلوانی، دلاوری، جنگاوری و شجاعت متوفی هستند. نی نوازی نیز به هنگام اندوه و سوگ و دلتنگی و... هم در بین کردها و هم در بین لرها رایج اما نواخت این ساز در میان بختیاری­ها عمومیت بیشتری دارد.

در بین کردها نیز موسیقی سوگ درست مثل لرها با سرنا و دهل و نی نواخته می شود و به آن چمرانه یا چمریونه می گویند البته اجرای این موسیقی نیز در میان هر دو قوم بسیار کم رنگ شده است اما در میان اکثر بختیاری­ها و لک­ها همچنان اجرا می­شود. البته عده­ای از لرها و لک­ها خصوصاً در منطقه کوهدشت برای مراسم عزا نیز رقصی آیینی دارند که به منظور ادای احترام و بزرگداشت متوفی با نظمی خاص اجرا می­شود.

در اینجا به ترتیب نمونه ­ها­یی از اشعار لری، بختیاری و لکی و کردی که در سوگواری توسط زنان خوانده می­شود ذکر می­ گردد.

-        سوارُ اومَه اِن توو نیسی واشون/ خوارا گیس بُرَن رواَن نُآشون/ هی آسمو اُری گِرِ تی رَه وِ تیره/ کی دییه دوو تا بِرار با یَک بَمیره...

-        هی دُدِرِ کوچکم کُتِمِ لوو کُ/ اَرَدِم نیومَدِم بُ او بُ او کُ...

-        مرده شور یواش بَشور تیرا وِ رونِم/ مِ جِوُنِ جاهلم شیرین زِوُنِم...

-        نِمَم داسیه سَرم یا گیژ دردم!/ هه هاینه گردِم و هَرنین ئه گردم/ وژت چینِ و خیالت چی مه تنیا/ مِنِی ته مَم چی لیوه کویگَردم...

-        مَریَ و گیرَ سِفیدَ بَرگِم آژیرِی بَرگ سوزانی جَرگِم...

نتیجه گیری:

-        موسیقی و آواز کردها و لرها بسیار به هم شبیه است و سازهایی هم که هر دو قوم در نواخت موسیقی به کار می برند تقریبا یکسان است و تفاوت تنها در چند ساز است.

-        سرنا، کرنا، دهل، تنیک، تنبور، کمانچه، چنگ، دوزله، و نی سازهای مشترک همه­ی کردها و لرهاست و تنها "تال" ساز ویژه لرها، "باغلمه و شمشال" ساز ویژه کردها، "نی شیت و نی هفت­بند" ساز ویژه بختیاری­ها و "چگور" ساز ویژه کرمانج­ها محسوب می­شود.

-        در ترانه­ ها و آوازهای هر دو قوم بیشترین بسامد موضوعی با موضوعات حماسی و عاشقانه است.

-        نی نوازی، نواخت چمری و هوره خوانی از اشتراکات موسیقایی کرد­ها و لرها در هنگام سوگ و اندوه است.

-        مراسم سوگ کردی و لری در نواخت موسیقی ویژه سوگ با سرنا و دهل، جمع کردن پرسانه، شیون کردن با خوانش شعرهای لری، کردی و لکی و... همه و همه نشان از نزدیکی فرهنگی این دو قوم دارد.

-        شباهت عزاداری و سوگ در بین کردها و لرها با آنچه که در شاهنامه وصف شده است نشان دیگری بر اصالت و قدمت این دو قوم ایرانی است.

منابع:

-        امیر­احمدی، بهرام.(1368). نقش سنگ در زندگی کوچ نشینان بختیاری، نشریه علوم اجتماعی، شماره 2، ص. 47-43.

-        پاکباز، روئین.(1381). دایرة المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.

-        توحیدی اوغاری(کانیمال)، کلیم الله.(1377). اهمیت و اصالت موسیقی کردی خراسان، نشریه هنر و معماری، شماره 3، ص. 112-107.

-        رخشا. معصومه.(1378). آیین سوگ و مویه ها در ایل پاپی، کیهان فرهنگی، شماره 55، ص.31-26.

-        سامانی، هوشنگ.(1383-1382). موسیقی مرگ، نشریه هنر و معماری، شماره 26، ص59-57.

-        شرفکندی، عبد الرحمن.(1369). هه نبانه بۆرینه (فرهنگ واژگان کردی فارسی) هژار، تهران: سروش.

-        عمید، حسن.(1389). فرهنگ فارسی عمید،چاپ اول، تهران: انتشارات راه رشد.

-        فردوسی، ابوالقاسم.(1391). شاهنامه فردوسی(بر اساس نسخه مسکو)، چاپ چهارم، تهران: نشر آدینه سبز.

-        معین، محمد.(1386). فرهنگ یک جلدی معین، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات معین.

-        بسیاری از مطالب نیز بر اساس گفتگو با عده­ای از مردم کرد(مهاباد، اشنویه، بوکان، تکاب، کرمانشاه، سنندج، مریوان و دهگلان.) کرمانج­های(شیروان، قوچان و بجنورد) لرهای(خرم­آباد، ازنا، الیگودرز، درود، بروجرد، دهلران، نهاوند و الشتر) بختیاریهای((فلاورجان، دامنه، داران و یزدانشهر(اصفهان)- شهرکرد و فارسان(چهار محال بختیاری)- گویم(فارس)- دزفول، بهبهان و اندیمشک (خوزستان)) و لک­های (الشتر، کوهدشت، دهلران و کنگاور) صورت پذیرفته است. برخی دیگر از مطالب نیز در گفتگو با عده­ای از عشایر و نیز عده­ای از قومیت­ها (طالیفه­های موگوئی، سرلک، حسن­وند، یوسف­وند، کاکاوند و...) صورت پذیرفته است.

پی نوشت­ها:

نویسنده: مریم پارسا کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

[1] . مکریان تقریباً شامل شهرهای جنوب و جنوب غریبی استان آذربایجان غربی و بخش هایی از شمال غرب کردستان شهرهای مهاباد، نقده، بوکان، اشنویه و... می شود.

[2] . نوعی ساز بادی.

[3] . شیپور بزرگ، نای جنگی.

[4] . طبل بزرگ، کوس.

[5] . نوعی ساز بادی.

[6] . تنبک، دنبک، دمبک یا ضرب از سارهای کوبه ای است.

[7] . سازی ایرانی و از سازهای زهی است.

[8] . دوزله سازی است متشکل از دو نی بهم چسبیده است به آن جفتان جفتی نر و ما و قوشمه نیز می گویند.

[9] . از سازهای کهن و اصیل نوعی ساز زهی است.

[10] . از سازهای زهی است.

[11] . از سازهای کوبه ای است.

[12] . نوعی ساز مضرابی است.

[13] . نوعی ساز بادی و نی فلزی است و از سازهای قدیمی در منطقه کردستان به شمار می رود.

[14] . سازی ویژه لرهاست که به کمانچه شبیه است.

[15] . سازی همانند کرنا و سرنا است فلزی است و هفت سوراخ در رو و یک سوراخ در پشت ساز قرار دارد.

[16] . این ساز نیز همانند نی شیت است با این تفاوت که پنج سوراخ در رو و یک سوراخ در پشت ساز قرار دارد.

[17] . سازی زهی و آرشه ایست چیزی شبیه به رباب.

[18] . این رسم به نشانه سوگواری و بر گرفته از ترکیب کنایی "خاک بر سر شدن" به معنای "بد بخت شدن و عزادار شدن" در ادبیات فارسی است. این رسم همچنان در بین لرها خصوصاً در روز تاسوا و عاشورای حسینی با عنوان "گل مالی" برای ترک تعلقات و دوری از منیّت و در سوگ نشستن انجام می شود.            

از همتبار عزیز مان که این مطلب را برایمان ارسال نموده است بینهایت سپاسگذاریم www.lorabad.com