در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های چشم‌گیری در فهم عوامل خطر بیماری‌های قلبی–عروقی حاصل شده است. یکی از تحولات علمی مهم در این زمینه، تمرکز نوین بر شاخص‌هایی چون Apolipoprotein B و Lipoprotein(a) است؛ نشانگرهایی که افق‌های تازه‌ای برای ارزیابی دقیق‌تر و پیشگیری هدفمندتر از بیماری‌های قلبی‌–عروقی گشوده‌اند.

Apolipoprotein B (ApoB) نمایندهٔ واقعی بار آتروژنیک

در حالی‌ که کلسترول LDL سال‌ها به‌عنوان شاخص اصلی در ارزیابی ریسک قلبی به کار می‌رفت، اکنون می‌دانیم که ApoB نمایی دقیق‌تر از بار واقعی ذرات آتروژنیک در خون ارائه می‌دهد.

این پروتئین، نشان‌دهندهٔ تعداد واقعی ذرات چربی خطرناک مانند LDL، VLDL، IDL و Lp(a) است که می‌توانند در دیوارهٔ عروق رسوب کنند و منجر به تصلب شرایین شوند. به‌ویژه در بیماران پرخطر، هدف قرار دادن سطح ApoB به زیر ۶۵ تا ۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر، می‌تواند راهبردی اثربخش در کنترل ریسک باشد.

Lipoprotein(a) زنگ خطر ژنتیکی خاموش

Lp(a)با ساختاری شبیه به LDL اما با زنجیرهٔ اختصاصی Apolipoprotein(a)، یکی از عوامل ژنتیکی مهم و کمتر شناخته‌شدهٔ خطر قلبی–عروقی است. سطح این لیپوپروتئین عمدتاً تحت کنترل ژنتیک است و برخلاف سایر چربی‌ها، به رژیم یا داروهای رایج پاسخ چندانی نمی‌دهد. سطحی بالاتر از ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر با افزایش چشمگیر خطر سکته‌های قلبی و مغزی و حتی بیماری‌های دریچه‌ای همراه است.

وقتی دو خطر با هم همراه شوند

افزایش هم‌زمان ApoB و Lp(a) نه‌تنها ریسک قلبی–عروقی را افزایش می‌دهد، بلکه این خطر را به‌صورت تصاعدی بالا می‌برد؛ حتی اگر LDL-C در محدوده طبیعی باشد. این واقعیت، لزوم توجه ویژه به این دو نشانگر را در ارزیابی‌های بالینی یادآور می‌شود.

راهنمایی‌های بالینی، بازتاب دانش نوین

دستورالعمل‌های به‌روز‌شده انجمن‌های معتبر قلب و عروق مانند ESC/EAS و AHA/ACC اکنون توصیه می‌کنند که اندازه‌گیری سطح Lp(a) حداقل یک‌بار در طول عمر هر فرد انجام شود. همچنین، در بیماران پرخطر، ApoB می‌تواند جایگزین مناسبی برای LDL-C به‌عنوان هدف اصلی درمان باشد.

افق‌های نو در درمان‌های پیشرفته

درمان‌های سنتی مانند مهارکننده‌هایLeqvio®) PCSK9,  ،Praluent® (  Repatha®, ، کاهش نسبی در سطح Lp(a) (حدود ۲۵٪) نشان داده‌اند. اما امید اصلی در آیندهٔ نزدیک، داروهای نوظهور مبتنی بر RNA همچون Pelacarsen  و Olpasiran  هستند که در مطالعات بالینی موفق به کاهش چشمگیر (۸۰–۹۰٪) سطح Lp(a) شده‌اند. انتظار می‌رود این درمان‌ها تا سال‌های ۲۰۲۶–۲۰۲۷ (۲۰۲۷–۲۰۲۸ میلادی) در دسترس بالینی پزشکان قرار گیرند.

نتیجه‌گیری نهایی

ApoB، تصویری شفاف از میزان واقعی ذرات آتروژنیک در خون ارائه می‌دهد و Lp(a)، میراث ژنتیکی خطر قلبی -عروقی خاموشی‌ست که شناخت آن کلید نجات جان‌هاست. درک هم‌زمان این دو شاخص، گامی اساسی در جهت پزشکی دقیق و پیشگیری مؤثر از بیماری‌های قلبی–عروقی به‌شمار می‌رود؛ گامی که نه‌فقط نویدبخش درمان، بلکه امیدبخش زندگی‌ست. یادآور می‌شود که در شرایطی که دسترسی به مهارکننده‌ها  PCSK9 و داروهای مبتنی بر RNA  حتی در سیستم‌های پیشرفته سلامت با چالش‌هایی همراه است، در ایرانِ گرفتار ساختارهای ناکارآمد و اولویت‌های غیرعلمی، بحث از این دست درمان‌ها بیش‌تر جنبه تئوریک و آرمانی دارد تا بالینی..

به قلم دکتر مسعود کاشفی – ۳۰ مهر ۱۴۰۴ (۲۲ اکتبر ۲۰۲۵)